Se a cuestión nacional é un dos temas máis
controvertidos dentro do socialismo científico, a atención ós movementos de
liberación nacional nos países do capitalismo avanzado (coma o vasco, o irlandés,
etc.), ten topado coas posturas máis enfrontadas e mesmo antagónicas dentro do
Movemento Comunista. Se uns defendían que esta era a vía para rematar coa
opresión nacional e de clase, outros sostiñan que iso non facía máis que
dividir ó proletariado.
Sen ser a intención de este artigo ó atender a
xusteza dunha liña ou outra, tentaremos facer unha breve análise sobre o
xurdimento destes movementos, desde a óptica materialista e dialéctica.
A súa orixe máis directa sitúase, na época
moderna, nos movementos burgueses que xorden nas distintas nacións oprimidas no
século XIX. Estes eran a mostra dunha contradición entre o carácter cada vez
máis centralizado da produción e as distintas capas sociais que saían perdendo na
consecuente centralización do poder político no Estado (dende capas concretas
da burguesía a sectores ameazados da vella sociedade feudal).
Aquelas nacións que non tiñan unha burguesía
dabondo forte como para poder construír un Estado propio, víronse sometidas á
unificación forzosa dos grandes Estados imperiais. Á burguesía destas nacións
só lles restan dúas saídas: ou apelar ó pobo e levar a súa loita até o final: a
independencia; ou ben integrarse na clase dominante e utilizar os aparellos
estatais da nación opresora contra o proletariado da nación oprimida.
Será nas primeiras décadas do século XX, e
especialmente na segunda metade do século, cando as que opten pola primeira vía
acaden movementos verdadeiramente de masas, arrastrando tras de si a boa parte
do proletariado consciente (o que nunca deixaría de ser unha contradición
dentro do propio movemento[1]).
Chegados a isto cabe debuxar varios factores que
permitiron que na etapa imperialista, cuxa lei é á concentración, atopemos esta
tendencia á inversa, á disgregación:
1. En primeiro lugar, ó entrar na etapa imperialista,
o capitalismo concentrou aínda máis a produción en cada Estado, creando monopolios,
e acentuando a contradición que sinalábamos na etapa anterior.
2. Ademais, a creación do chamado “Estado do
Benestar”, que grazas ós beneficios obtidos polo imperialismo creou unha
extensa aristocracia obreira, e en última instancia, permitiu relegar a
contradición capital/traballo deixando que contradicións secundarias (como a
nacional) salten á palestra no plano subxectivo.
3. Por outra banda, cabe sinalar o comezo dunha etapa
de refluxo no movemento revolucionario mundial, que xa Lenin intuía na derrota
espartaquista, e que remataría de asentarse despois da Segunda Guerra Mundial,
cando a burguesía conseguiu remontar a súa taxa de ganancia. A división do
Movemento Comunista Internacional e a perda do carácter de vangarda dos seus
principais referentes, xunto coa intensa campaña anticomunista, deixaron un oco
no movemento revolucionario, cuberto en parte por estes movementos.
4. O éxito acadado polas revolucións que, trala
Segunda Guerra Mundial tomaron o carácter de antiimperialistas e de liberación
nacional (China, Cuba, Vietnam…), cuxa influenza ideolóxica deixouse sentir
tamén no seo dos países imperialistas[2]. (Isto
terá importancia para o proletariado en tanto en canto levárono moitas veces a
caracterizar á “burguesía nacional” como revolucionaria e aliada temporal).
5. O intenso esforzo dos gobernos por exaltar o
patriotismo centralista, como medio de garantir o apoio da poboación ás guerras
imperialistas, ó pacto social… xerou un efecto de acción-reacción que, mediante
unha maior opresión nacional, potenciou a resistencia do pobo fronte a ela.
6. "O erro da esquerda
centralista reside no feito que por temor a facerlle o xogo ó nacionalismo
burgués das nacións oprimidas beneficiou non só ó nacionalismo burgués, senón
tamén ó nacionalismo ultrarreaccionario da nación opresora"[3]. Este erro, xa enunciado por Lenin, non
deixou de ser repetido por boa parte da esquerda estatal, que moitas veces por
incomprensión e ate traizón deixou de lado as reivindicacións das nacións
oprimidas. A aceptación do “Estado das Autonomías” e a renuncia á autodeterminación
por parte do PCE na transición (entre outras infamias) facilitou a rotura dos
proxectos estatais.
Até aquí algúns dos feitos que, ao noso xuízo,
posibilitaron o xurdimento destes movementos. Respecto ao futuro, cabe sinalar brevemente
que algunhas destas tendencias que sinalamos atópanse agora virando á inversa,
o que repercutirá tamén no tema que nos ocupa. Non obstante, a conquista dos
dereitos democráticos polas nacións oprimidas seguen sendo, como obxectivo
estratéxico, tarefa pendente e de plena vixencia. A loita pola súa consecución
haberá de atender ós cambios que se produzan no seu contexto, e moi
especialmente á perda do carácter revolucionario das respectivas “burguesías
nacionais”, que rematan por optar pola primeira vía que sinalábamos (a
integración no bloque oligárquico-burgués), como queda visto no caso vasco e
irlandés. Isto implica que só as clases traballadoras poderán agora acadar
estes obxectivos. Como dicía Marx:
“Para que os pobos poidan
unificarse realmente, os seus intereses deben ser comúns. Para que os seus intereses
poidan ser comúns, é mester abolir as actuais relacións de propiedade, pois estas
condicionan a explotación dos pobos entre si; a abolición das actuais relacións
de propiedade é interese exclusivo da clase obreira. Tamén é a única que posúe
os medio para iso. A vitoria do proletariado sobre a burguesía é, ó mesmo
tempo, a vitoria sobre os conflitos nacionais e industriais que enfrontan
hostilmente entre si, hoxe en día, ós diversos pobos. Por iso, o trunfo do
proletariado sobre a burguesía é, ó mesmo tempo, o sinal para a liberación de
tódalas nacións oprimidas”[4].
[1] Como mostra, temos as loitas que se deron no seo
do Partido Galeguista entre os sectores progresistas, con Suárez Picallo de
ideas socialistas, e a reacción encabezada por Vicente Risco.
[2] Botando outra ollada para a terra, cabe
sinalar a pegada que deixou o maoísmo en Galiza, na UPG.
[3]
“Sobre o internacionalismo proletario” V. I. Lenin.
[4]
“Discurso sobre Polonia”, Karl Marx.
No comments:
Post a Comment